Η Λαμπρότητα
(αγλαία) το Καλού και του Ωραίου.
Υπάρχει σύνδεση του Καλού με το φώς. Ο Διονύσιος Αρεοπαγίτης εκφράζει,
σε μια ακριβέστερη απεικόνιση, αυτό που κατανοείται ως το Καλόν, ως εξής: «ως
Αγλαΐας α αίτιον δίκην φωτός εναστράπτον άπασι τας καλλοπoιούς της πηγαίας
ακτίνος αυτού μεταδόσεις»
Τα όντα πρέπει να κατανοηθούν ως ακτίνες του απροσίτου
φωτός. Τα προικισμένα με πνεύμα πλάσματα μπορούν να αντιληφθούν το απρόσιτο φώς
μόνον ως διεθλασμένο φως μετά την έξοδό του από το «Εν-Είναι» του. Οι θείες
ακτίνες είναι ελεύθερη δωρεά (φωτοδοσία) και δίδουν στην κτίση μια ιδιαίτερη
λαμπρότητα (αγλαία).
Μολονότι η αρεοπαγιτική θεωρία του φωτός έχει, λόγω των
πλατωνικών και νεοπλατωνικών της επιδράσεων, έναν έντονα επιστημολογικό
χαρακτήρα, η αναφορά της στην Αγία Γραφή την οδηγεί πέρα και πάνω από τον
χαρακτήρα αυτόν. Για τον Πλάτωνα ο ήλιος είναι, ως πρώτη πηγή του φωτός, το
κέντρο των ιδεών. Οι ακτινοβολίες έχουν πάντοτε την ποιότητα του υπερκόσμιου,
συνδεδεμένη με την αληθή επιστήμη, το αισθητώς αντιληπτό κάλλος είναι η
τελευταία επί της γης λάμψη των ακτινοβολιών. Ο Πλωτίνος αποδίδει στο φώς έναν
σημαντικό ρόλο ως αίτιο του όλου όντος, ο φωτισμός και η γνώση έρχονται στις
ψυχές των πλασμάτων από το Εν. Πέρα από την τάξη και την αναλογικότητα, η λάμψη
των πραγμάτων τα κάνει να θεωρούνται όμορφα.
Ο Δ.Α. διευρύνει αυτές τις φιλοσοφικές διδασκαλίες στο
πνεύμα του προλόγου του κατά Ιωάννην ευαγγελίου (1,1-18) και ονομάζει τον Πατέρα
και τον Υιό πηγές του φωτός. Σε πολυάριθμες παραλλαγές συσχετίζει την θεότητα με
το φώς, το οποίο είναι η σοφία και το κάλλος του, η αναλαμπή του (φαίνω) σε όλα
τα πλάσματα. Οι φωτεινές θεοφάνειες εκχέονται πρώτα πάνω στα πνευματικά όντα. Τα
πνευματικά όντα μπορούν με τη θεωρία, την κάθαρση, τον φωτισμό και την τελείωση
να επιτελέσουν την ανάβαση προς το θείον φως, η οποία μεταδίδεται στο πλαίσιο
των ιεραρχιών. Ιεραρχικά διαβαθμισμένα, το φώς, ρέει από τάξη σε τάξη: στην
ουράνια ιεραρχία, μετά στην εκκλησιαστική ιεραρχία, ακόμη και μέχρι τα άβια
όντα. Αυτό που φωτίζεται αντικατοπτρίζει την λάμψη του φωτός και την μεταδίδει,
ώστε τελικά το παν να γίνει πλήρες φωτός. Το θείον φώς ακτινοβολεί για τους
ανθρώπους, σύμφωνα με την προσληπτική τους ικανότητα, δια των αισθητώς
αντιληπτών συμβόλων, αυτό το φώς είναι η εικόνα του απροσίτου φωτός της
θεότητος, το οποίο μπορεί να βιωθεί μόνον μυστικώς.
«Τριάς υπερούσιε …ιθύνον ημάς επί των μυστικών λογίων
υπεράγνωστον και υπερφαή και ακροτάτην κορυφήν, ενθα τα απλά και απόλυτα και
άτρεπτα της Θεολογίας μυστήρια κατά τον υπέρφωτον εγκεκάλυπται της κρυφιομύστου
σιγής γνόφων, εν των σκοτεινοτάτω το υπερφανέστατον υπερλάμποντα και εν τω
πάμπαν αναφεί και αοράτω των υπερκάλων αγλαιών υπερπληρούντα τους ανομμάτους
νόας».
Όπως το κάλλος και η σοφία είναι μεταξύ τους συνδεδεμένα
μέσα στην θεότητα, έτσι και το χαριστικά δοσμένο στα πλάσματα φωτός της γνώσεως
είναι για αυτά η ομορφιά τους, ως ένας αντικατοπτρισμός του θείου κάλλους, η όλη
πληρότητα του οποίου μπορεί να προσφερθεί και στα
όντα.
Οι μεμονωμένες ακτίνες του φωτός δεν μπορούν να
διακριθούν μεταξύ τους, σαν να μπορούσε να διακριθεί η μια ακτίνα από την άλλη
ως ένα άλλο τμήμα της πηγής του φωτός, ή σαν να γνωστοποιούσε αυτή κάτι ολότελα
νέο, εντελώς διαφορετικό απ όλες τις ακτίνες του ιδίου φωτός. Έτσι, στην
αναπτυσσόμενη μυστική προσέγγιση του ο Θεός δεν βιώνεται ως άθροισμα μεμονωμένων
γνώσεων, όπως στον Φίλωνα και στον Πρόκλο, αλλά μάλλον ο όλος ασύλληπτος Θεός
κάνει τον εαυτό του κατανοητό σε κάθε μία από τις μεταδόσεις του. Η λάμψη που
έχει το κτιστό, το κάλλος του, αντιστοιχεί στην εγγύτητά του προς την φωτεινή
αρχή, στην ένταση με την οποία το κτιστό προσδέχεται το φως. Σύμφωνα με την
αρεοπαγιτική σκέψη, στο τέλος δεν βρίσκεται η πλήρης γνώση, η ταυτότητα του
όντος με τον πλάστη: ακόμη και στο πιο κατανοητό πράγμα υπάρχει το μυστήριο,
αλλά ακόμη και στο ακατανόητο υπάρχει το φως του
Θεού. |
